W seminarium poświęconym transformacji wymiaru sprawiedliwości wzięli udział : profesorowie Andrzej Zoll, Jerzy Stępień, Zbigniew Ćwiąkalski oraz dr. Łukasz Chojniak z Uniwersytetu Warszawskiego.
A.Zoll
W 1989 roku polski system prawny różnił sie bardzo znacznie od innych krajów. Chociaż należy wspomnieć o tym, że zmiany instytucjonalne rozpoczęły się już w 1981 roku. W ich wyniku powstał Naczelny Sąd Administracyjny, sądownictwo konstytucyjne, czy też powołano Rzecznika Praw Obywatelskich.
Rok 1989 dał początek innej drogi, przede wszystkim demokratycznej. Okrągły stół miał dawać Solidarności tylko możliwość kontroli społecznej, wybory 4 czerwca dały sygnał do głębokich zmian. Kluczowe były zmiany Konstytucji, w 1990 roku. W konstytucji zapisano pluralizm partyjny, swobodę działalności gospodarczej, dając możliwość uchwalenia 12 ustaw tzw. Planu Balcerowicza . (Nota bene cała, reforma została zaskarżona bo kilka aktów prawnych nie zdążono uchwalić). Kolejna nowelizacja konstytucji przywróciła samorząd terytorialny na poziomie gmin.
Tzw. Lista Maciarewicza - Ministra Spraw Wewnętrznych doprowadziła poprzez projekt uchwały zgłoszony przez Janusza Korwina Mikre do lustracji. W Trybunale Konstytucyjnym powstaje dyskusja pomiędzy przedstawicielem grupy posłów a przedstawicielami Sejmu broniących uchwały, na temat tego czy Sejm decyduje czy władza sędziów jest ograniczona. TK uznaje że lustracja była niewłaściwa.
Transformacja prawa to zmiana relacji miedzy władzą państwa o obywatelem. Przeszliśmy niezwykłą drogę do zapisu w art. 1, że przyrodzona i niezbywalna godność człowieka jest źródłem wolności i praw, a władza publiczna ma je zabezpieczyć. Jej źródło jest w naszym człowieczeństwie !!!
Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej, przyjęcie praw z tym związanych i zmiany są gwarancją, że nie ma już drogi powrotnej, jest naszym zakotwiczeniem.
Jerzy Stępień mówił o decentralizacji, której istotą było przełamywanie monopoli państwa odziedziczonych po PRL, cytując prof.. Regulskiego. 5 monopoli to: monopol polityczny, monopol władzy publicznej, monopol własności publicznej, monopol finansów publicznych, monopol administracji publicznej. Podkreślał, że ówczesny establisment nie czuł w zasadzie potrzeby reformy samorządowej ! Potem omawiał atrybuty samorządu terytorialnego.
Kończył uwagami, że państwo miało nadzorować samorząd tylko pod względem prawnym. Obecnie samorządy dostają coraz więcej zadań ale nie finanse, czyli gwarancje samodzielności, tzw. zadania własne obróciły sie przeciwko istocie tej idei. To trzeba zmienić.
Zbigniew Ćwiąkalski profesor i były minister sprawiedliwości stwierdził, że transformacja prawa trwa do dzisiaj i praktycznie nigdy sie nie skończy ! W 1989 r. stanęliśmy przed nowymi wyzwaniami bo nie byliśmy do tego dostatecznie przygotowani, np. przepisy chroniły mienie społeczne, tzw. jednostki gospodarki uspołecznionej ale chroniły prywatnej. To stworzyło sytuacje, których nie naprawiono do dzisiaj. .
Minister sprawiedliwości (Aleksander Bentkowski) pełnił także funkcje prokuratora generalnego. To sprzeczność interesów ! Dualizm miał być początkiem reform w tym obszarze, ale wszystko utknęło !
Jak można było reformować wymiar sprawiedliwości jak żaden z ministrów nie przetrwał czteroletniej kadencji. Ja byłem 21-szym ministrem. Dotychczas było 22 ministrów sprawiedliwości.
W jego przeświadczeniu, dokonano reformy kodeksu karnego i prawa administracyjnego gruntownie, ale w zasadzie nie dokonano reformy wymiaru sprawiedliwości, bo nie zrobiono zmian systemowych.
W roku wpływa do sądów około 14 mln spraw. Co prawda mamy wystarczająca liczbę 12 tysięcy sędziów ale sądy sa niewydolne, wieloinstancyjność, nawet w sądach administracyjnych powoduje przewlekłość spraw. Nie ma kontroli nad procesem tworzenia ustaw. Jakość stanowienia prawa w Polsce jest dosyć niska.
Na zakończenie seminarium glos zabrał młody prawnik,, który nie uczestniczył w latach '90" ub. wieku w przekształceniach - dr. Łukasz Chojniak, zaprezentował spojrzenie tak jak widzi go młode pokolenie.
Przede wszystkim jakość kształcenia prawników w Polsce nie jest zadawalająca. Model nie sprawdza predyspozycji, do zawodu, etyki a jedynie encyklopedyczną wiedzę. Tutaj należy szukać szans na zmianę. Nie ma także, w Polsce podstawowego zrozumienia prawa wśród obywateli, także młodych ludzi.
Prawo jakie mamy, szczególnie do 2004 (wejścia do UE) nie jest prawem złym, ale w praktyce jest nie najlepiej. Obecna nowelizacja kodeksu cywilnego jest już pewnym kompromisem politycznym. Jeszcze nie weszła w życie a już pracujemy nad nowelizacjami. Tak być nie może.
Istota problemu jest brak stabilności, brak strategii prawa, stanowienia prawa, funkcjonowania systemu wymiaru sprawiedliwości !!! Sposób stanowienie prawa jest krytyczny. Kilka ważnych ustaw sejm przyjął bez refleksji, mimo ze budziły wątpliwości jako niekonstytucyjne już w momencie uchwalania. Stwierdzenie przy podpisywaniu, że będą skierowane do Trybunału Konstytucyjnego aby sprawdzić ich konstytucyjność, to postawienie sprawy na głowie. Trzeba powrócić do Konstytucji !
Seminarium dobiegło końca. Przedłożona relacja była spisywana z moich notatek, więc na pewno są pewne nieścisłości, mam nadzieję, że nie błędy. Ze względu na wagę tego seminarium uznałem, że warto przedstawić obszerną stosunkowo relację.
Seminarium "Transformacja ekonomiczna w Polsce po 1989 - w 25-lecie powołania rządu Tadeusza Mazowieckiego" zorganizowały: Polska Akademii Umiejętności, Stowarzyszenie Sieć Solidarności i Małopolski Komitet Obywatelski 1989 r., a partnerami obchodów byli : Wojewoda Małopolski, Marszałek Województwa Małopolskiego i Prezydent m. Krakowa.
To był ostatni punkt obchodów 25.rocznicy wyborów do Sejmu i Senatu zorganizowanych przez Stowarzyszenie Siec Solidarności.
Edward E. Nowak
14.09.2014 r.
